Grobowiec sprzed 1700 lat, poświęcony Jowiszowi, z pozostałościami tkanin haftowanych złotem, zmienia historię obecności Rzymian w Albanii.
W górzystym zakątku północno-wschodniej Albanii, gdzie ciszę pól przerywa jedynie szum wiatru wśród wzgórz, dokonano odkrycia archeologicznego, które zaparło dech zarówno ekspertom, jak i lokalnej ludności. W małej wiosce Strikçan, w regionie Bulqizë, odkryto pierwszy monumentalny grobowiec z okresu rzymskiego, jaki kiedykolwiek znaleziono na terytorium Albanii. Nie jest to jednak zwykły grobowiec: odkrycie to wielowymiarowe mauzoleum o złożonej architekturze, z dwujęzycznymi inskrypcjami i wyposażeniem grobowym godnym rzymskiej elity. Odkrycie, ogłoszone oficjalnie przez Albański Instytut Archeologii i rozpowszechnione przez ministra Blendiego Gonxhję na Facebooku, jest już uważane za jedno z najważniejszych w kraju w ostatnich dziesięcioleciach.
Grobowiec został zlokalizowany dzięki pozornie nieistotnej wskazówce: dziwnej formacji kamieni, która zwróciła uwagę mieszkańców Strikçan, miejscowości położonej w pobliżu granicy z Macedonią Północną. To, co wyglądało na nagromadzenie kamieni, okazało się być górną częścią zakopanej struktury grobowej, wyrzeźbionej w wapieniu i starannie zbudowanej. Zespół archeologów, kierowany przez Instytut Archeologii i wspierany przez Narodowy Instytut Dziedzictwa Kulturowego, rozpoczął wykopaliska, które ujawniły grobowiec o wymiarach około 9 metrów długości i 6 metrów szerokości, składający się z monumentalnych schodów, przedsionka i głównej komory grobowej o wysokości prawie 2,5 metra.
Mauzoleum z unikalnymi inskrypcjami i dedykacją boską
Kompleks architektoniczny nie pozostawia wątpliwości. Według archeologów mamy do czynienia z mauzoleum, rodzajem grobowca zarezerwowanego dla osób o wysokim statusie w Imperium Rzymskim. Jednak największą uwagę przyciągnęło odkrycie kilku inskrypcji wyrytych na ścianach komory. Jeden z nich, napisany w języku greckim, ale o wyraźnie łacińskiej treści, identyfikuje pochowaną tam osobę jako Gelliano, imię typowe dla okresu imperialnego. Inny, jeszcze bardziej zaskakujący, jest poświęcony Jowiszowi, najwyższemu bogu rzymskiego panteonu, co sugeruje, że zmarły nie tylko cieszył się wysoką pozycją społeczną, ale także miał prestiżowe powiązania religijne lub rytualne.
Tego typu dedykacje epigraficzne nie były nigdy dokumentowane w regionie Dibra, do którego należy Strikçan, co sprawia, że znalezisko to jest rzadkością pod względem epigraficznym i archeologicznym. Archeolodzy znaleźli również inne luźne kamienie z podobnymi inskrypcjami, choć podejrzewa się, że mogą one pochodzić z pobliskiego, jeszcze nieodkopanego pomnika, prawdopodobnie pochowanego pod polami uprawnymi i obszarami wydobycia kamienia.
Materialne dowody uprzywilejowanego statusu
W grobowcu, pomimo tego, że został on splądrowany co najmniej dwukrotnie – raz w starożytności, a drugi raz niedawno przy użyciu ciężkiego sprzętu – zespół wykopaliskowy odzyskał przedmioty o wielkiej wartości. Wśród przedmiotów pogrzebowych znalazły się szklane talerze, noże, narzędzia z kości i, co najbardziej rzuca się w oczy, fragmenty starożytnej tkaniny haftowanej złotymi nićmi. To ostatnie znalezisko jest uważane za jednoznaczny dowód wysokiego statusu społecznego pochowanego, który prawdopodobnie był członkiem lokalnej administracji rzymskiej lub należał do zromanizowanej rodziny arystokratycznej.
W miejscu tym nie znajdowało się tylko jedno ciało. Chociaż szczątki zostały poważnie zniszczone w wyniku grabieży, archeolodzy zidentyfikowali pozostałości kości należące do co najmniej dwóch osób, co potwierdza hipotezę o grobie rodzinnym. W czasach rzymskich mauzolea często służyły do pochówku kilku członków tej samej rodziny lub rodu, zwłaszcza wśród elity prowincjonalnej.
Kluczowy element na mapie archeologicznej Albanii
Odkrycie to jest częścią projektu badawczego „Kërkime Arkeologjike në Luginën e Bulqizës” (Badania archeologiczne w dolinie Bulqizë) i ma ogromne znaczenie dla zrozumienia procesu romanizacji w tej części Bałkanów. Przez wieki północna Albania była częścią starożytnej rzymskiej prowincji Illyricum, regionu obejmującego również tereny dzisiejszej Chorwacji, Bośni i Hercegowiny oraz Czarnogóry. Chociaż wiadomo było o obecności Rzymian w tym regionie, nigdy wcześniej nie odkryto tak monumentalnego grobowca, co całkowicie zmienia narrację na temat stopnia integracji lokalnej elity ze światem rzymskim.
Projekt architektoniczny mauzoleum, elementy dekoracyjne wyrzeźbione na jego ścianach oraz jakość wyposażenia grobowego stawiają ten grobowiec na równi z innymi znalezionymi w ważniejszych ośrodkach miejskich imperium. A wszystko to w obszarze wiejskim, z dala od wielkich rzymskich miast, co rodzi nowe pytania dotyczące podziału władzy, mobilności elit i ośrodków kultu w tym regionie w III i IV wieku n.e.
Rozwijające się dziedzictwo i potencjał turystyczny
Odkrycie wywołało nieoczekiwany entuzjazm wśród lokalnej ludności, która tłumnie przybyła, aby obejrzeć miejsce od momentu ogłoszenia tej wiadomości. W związku z tą reakcją i wyjątkową wartością odkrycia albańskie władze rozpoczęły już procedury mające na celu uznanie stanowiska za obiekt chroniony i ewentualne włączenie go do szlaku turystycznego dziedzictwa kulturowego. W kraju, który w ostatnim dziesięcioleciu odnotował dwukrotny wzrost liczby odwiedzających, rozwój turystyki archeologicznej może stać się zrównoważonym sposobem na zachowanie i popularyzację tych ukrytych skarbów.
Obecnie Albania posiada już ważne stanowiska archeologiczne z okresu rzymskiego, takie jak Butrint, nadmorskie miasto wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Jednak pojawienie się tego monumentalnego grobowca w Strikçan stanowi nową atrakcję w górzystym interiorze kraju i podkreśla różnorodność dziedzictwa rzymskiego na terytorium Albanii.
Mauzoleum to nie jest tylko starożytna budowla pogrzebowa. Jest to kamienny ślad epoki, w której lokalna tożsamość przeplatała się z wpływami Rzymu, symbol statusu, wiary i przynależności kulturowej. Jego odkrycie nie tylko dodaje nową kartę do historii Albanii, ale także przypomina nam, że pod warstwami ziemi, których nie podejrzewalibyśmy, może kryć się dziedzictwo, które zmienia wszystko, co sądziliśmy, że wiemy o przeszłości.
