Najnowsze badania pokazują, że powtarzające się sytuacje emocjonalne we wczesnych latach życia wpływają na sposób, w jaki organizm reaguje na wyzwania. Dlaczego ma to kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa lub czujności w późniejszych etapach życia?
Rozwój układu nerwowego we wczesnych latach życia ma trwały wpływ na sposób, w jaki ludzie postrzegają otoczenie i reagują na nie. Według najnowszych badań przeprowadzonych przez Harvard Center on the Developing Child, przed ukończeniem siódmego roku życia organizm ustala już większość swoich automatycznych reakcji na otaczający świat.
To wczesne „programowanie” odbywa się bez świadomej interwencji, kierowane wyłącznie przez powtarzanie się codziennych doświadczeń emocjonalnych.
Jak otoczenie kształtuje emocjonalne bezpieczeństwo dziecka
Według Harvard Center on the Developing Child, w trakcie dzieciństwa organizm uczy się poprzez doświadczenie, czego może oczekiwać od otoczenia, jak się chronić i jak bezpieczne są emocjonalne więzi z innymi. Nie są to świadome wybory, ale wrażenia sensoryczne i emocjonalne, które zostają zapisane w organizmie jako z góry określone wzorce. Zanim dziecko rozpocznie naukę w szkole, jego układ nerwowy przyswoił już podstawowe informacje dotyczące bezpieczeństwa, przewidywalności i jakości relacji międzyludzkich.
Kluczem do tych doświadczeń jest powtarzalność. Częstotliwość i spójność doświadczeń, a nie ich powaga, determinują sposób, w jaki organizm interpretuje otoczenie i „decyduje” się na nie reagować. Dlatego nawet w przypadku braku oczywistych traum, dziecko może czuć się niepewnie, jeśli w domu panuje napięcie, ciągła presja, aby zachowywać się w określony sposób lub brak emocjonalnego uznania.
Toksyczny stres i jego długoterminowe konsekwencje
Jedną z głównych koncepcji przedstawionych przez Harvard Center on the Developing Child jest toksyczny stres. Zjawisko to występuje, gdy dziecko boryka się z chronicznym stresem i nie ma wystarczającego wsparcia emocjonalnego, aby go złagodzić. Ciało, wielokrotnie narażone na środowisko, które postrzega jako niebezpieczne, dostosowuje się, aby przetrwać: przygotowuje się na niebezpieczeństwo, przewiduje odłączenie i pozostaje w stanie ciągłej gotowości.
Ciągła ekspozycja na takie sytuacje może mieć znaczący wpływ na rozwój mózgu i ciała. Toksyczny stres zaburza zdolność regulowania emocji, równowagę między spokojem a napięciem, pamięć, koncentrację i kontrolę impulsów. Według centrum Harvardu, zamiast traktować te adaptacje jako wady, należy je rozumieć jako podstawowe strategie przetrwania: „Nie jesteś „zepsuty”. Jesteś zaprogramowany, aby przetrwać”, stwierdza badanie.
Poza wolą: sposoby radzenia sobie
Sposób, w jaki układ nerwowy dostosowuje się do braku bezpieczeństwa, wyraża się poprzez różne strategie radzenia sobie. Centrum Harvard Center on the Developing Child opisuje hiperczujność (bycie zawsze czujnym), ucieczkę (ciągłą potrzebę zajęcia się czymś), emocjonalne zamrożenie (nieczułość), nadmierną uległość i odcięcie się od własnych uczuć jako częste reakcje. Żadna z nich nie wynika z osobistej porażki, ale są to przykłady tego, jak organizm stara się chronić i zapewnić przetrwanie w obliczu przeciwności losu.
Nauka regulowania emocji nie jest również procesem samotnym. Obecność spokojnych i otwartych opiekunów ma fundamentalne znaczenie dla tego, aby dziecko nauczyło się uspokajać, czuć się bezpiecznie i przetwarzać swoje emocje bez uciekania się do niewrażliwości lub skrajnych reakcji. W przypadku braku takiej współregulacji konsekwencje mogą towarzyszyć danej osobie aż do dorosłości.
Międzypokoleniowy wpływ stresu w dzieciństwie
Szkody spowodowane przewlekłym stresem w dzieciństwie nie ograniczają się do emocji. Według Harvard Center on the Developing Child, skutki te obejmują poziom kortyzolu, układ odpornościowy, a nawet ekspresję genetyczną, co może ułatwić przekazywanie tych wzorców reakcji kolejnym pokoleniom. Brak równowagi w regulacji emocjonalnej może wpływać na odporność na stres i kształtować wzorce zachowań, które trudno jest porzucić.
W dorosłym życiu ślady te mogą przejawiać się w ciągłej potrzebie zadowalania innych, trudnościach z odpoczynkiem, obsesyjnych myślach, blokadach lub intensywnych reakcjach emocjonalnych. Centrum Harvard podkreśla, że zachowania te mają sens jako reakcje adaptacyjne, ale nie są niezmienne.
Zdolność do rekonfiguracji układu nerwowego
Pomimo głębokich śladów pozostawionych przez dzieciństwo, układ nerwowy nie traci swojej zdolności adaptacyjnej. Harvard Center on the Developing Child twierdzi, że przy odpowiednim wsparciu organizm może ponownie nauczyć się czuć się bezpiecznie, przetwarzać emocje zamiast je tłumić i odzyskać równowagę bez konieczności odłączania się. Proces powrotu do zdrowia polega na tworzeniu nowych doświadczeń bezpieczeństwa, nawiązywaniu trwałych więzi i umożliwianiu organizmowi ustanowienia zdrowszych wzorców reakcji.
Dzieciństwo jest okresem, w którym kształtują się najbardziej automatyczne i głębokie reakcje układu nerwowego. Zrozumienie wpływu pierwszych lat życia i znaczenia wsparcia emocjonalnego pozwala zainicjować procesy zmian i naprawy, nawet w dorosłym życiu.
