W jednym z polskich stanowisk archeologicznych odkryto zaskakującą, wyjątkowo dobrze zachowaną ozdobę wykonaną z pancerzyków chrząszczy, która dostarcza nowych informacji na temat rytuałów pogrzebowych. Jakie znaczenie ma ta prehistoryczna biżuteria?
Analizy entomologiczne, morfologiczne i mikroskopowe pozwoliły zidentyfikować 12 kompletnych i pięć fragmentarycznych pronotów chrząszcza z gatunku Phyllobius viridicollis.
Zespół archeologów z Polski dokonał bezprecedensowego odkrycia w tym kraju: odkopał starannie wykonaną ponad 2500 lat temu ozdobę, wykonaną z fragmentów chrząszczy. Odkrycia dokonano na terenie starożytnego cmentarza w pobliżu Salzburga, związanego z kulturą urnową Łużyc (Urnfield culture) i datowanego na okres między IX a IV wiekiem p.n.e.
Od Hallstatt do Domaslaw
Hallstatt to mała austriacka miejscowość, od której pochodzi nazwa jednej z najbardziej wpływowych kultur prehistorycznej Europy, gdzie znaleziono ponad 1000 grobów z bogatym wyposażeniem w postaci ceramiki, biżuterii, tkanin i broni. Stanowisko archeologiczne w Domasławie w Polsce, gdzie dokonano nowego odkrycia, stanowi wschodnią ekspansję tej tradycji kulturowej.
Podczas szeroko zakrojonych wykopalisk w latach 2005-2007 w Domasławie odkryto ponad 800 grobów kremacyjnych datowanych na okres kultury urnowej Łużyc, a jeden z nich, skatalogowany jako „Grób 543”, wyróżniał się głębokością i wyjątkowymi przedmiotami znalezionymi w jego wnętrzu.
Sekrety grobu 543
Według danych opublikowanych w czasopiśmie Antiquity, w grobie 543 znajdowało się kilka ceramicznych urn, każda zawierająca szczątki jednej osoby. W urnie 1 odkryto spalone szczątki dziecka w wieku około 9-10 lat, kości owcy lub kozy, brązową fibulę w kształcie harfy, fragmenty kory brzozowej i pyłek mniszka lekarskiego oraz najbardziej zaskakujące znalezisko ze wszystkich: 17 fragmentów egzoszkieletu chrząszcza (gatunku Phyllobius viridicollis), z których 12 stanowiły kompletne pronota (tylna część tułowia owada).
Biżuteria wykonana z chrząszczy
Te fragmenty egzoszkieletu owadów należały do zielonego chrząszcza Phyllobius viridicollis, który nadal występuje w Europie, a najbardziej fascynujące w tej biżuterii jest to, że kilka z tych pronotów zostało nawleczonych na źdźbło trawy, tworząc coś, co wyglądało na naszyjnik lub symboliczną ozdobę.
„Pronotum chrząszcza z grobu 543 było prawdopodobnie nawleczone jako ozdoba, ale jego funkcja jest trudniejsza do zinterpretowania. Być może stanowiło część zdobienia naczynia z kory brzozowej lub fibuli w kształcie harfy. A może stanowił część naszyjnika podarowanego w naczyniu z kory brzozowej dziecku pochowanemu w urnie” – komentują naukowcy.
Analiza prehistorycznej biżuterii za pomocą mikroskopu elektronowego wykazała, że skarabeusze nie znalazły się tam przypadkowo: ich głowy, odnóża i odwłoki zostały usunięte w sposób jednolity, co sugeruje celową manipulację w celu wykorzystania ich jako ozdoby. A dzięki bliskości w grobie brązowej fibuli możliwe było ich zachowanie, ponieważ związki miedzi uwolnione podczas korozji metalu nasączyły pozostałości organiczne, konserwując je przez ponad dwa tysiące lat. Ta niezwykła forma konserwacji sprawia, że ozdoba ta jest jednym z nielicznych bezpośrednich dowodów wykorzystania owadów w kontekście rytuałów prehistorycznych w Europie.
Biorąc pod uwagę, że ten gatunek chrząszcza pojawia się zazwyczaj między majem a lipcem, autorzy sugerują, że pochówek chłopca miał miejsce pod koniec wiosny lub na początku lata, co może wskazywać na jakiś cykl rolniczy lub kalendarz rytualny. Czy ta ozdoba mogła mieć wartość ochronną lub magiczną dla ich kultury? Nie jest to jedyny przypadek, w którym znaleziono chrząszcze jako element ozdób naszych przodków.
W XIX wieku odnotowano, że Huculi – słowiańska grupa etniczna z zachodniej Ukrainy i Rumunii – również wytwarzali naszyjniki z błyszczącymi chrząszczami jako talizmany; a nawet nie tak dawno temu, w epoce wiktoriańskiej, brytyjska elita używała skrzydeł chrząszczy w sukienkach, biżuterii, kapeluszach i innych akcesoriach, po odrodzeniu zainteresowania kulturą starożytnego Egiptu, gdzie te małe owady odgrywały tak ważną rolę.
